ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ - ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Βιογραφία

Ο Αλέξης Καρπούζος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 9 Απριλίου 1967. Αφού παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας και κοινωνικών σπουδών στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών και μαθήματα πολιτικών επιστημών στη Νομική Σχολή Αθηνών, συνέχισε τις σπουδές του στην ψυχανάλυση και την ψυχολογία της μάθησης μέσα από αυτο-οργανωμένες μαθησιακές διαδικασίες.  Το 1990 γνώρισε τον Κορνήλιο Καστοριάδη, ελληνικής καταγωγής φιλόσοφο και παρακολούθησε τις διαλέξεις και τα μαθήματά του. Επηρεάστηκε από την προσπάθεια του Καστοριάδη να συνδέσει τη φιλοσοφία με την ψυχανάλυση και την πολιτική για να αποκτήσει μια νέα οπτική στα ιστορικά, κοινωνικά και ανθρωπολογικά προβλήματα της εποχής του. Το 1995 συναντήθηκε με τον Κώστα Αξελό και εμπνεύστηκε από τη μετα-φιλοσοφική του σκέψη και τις κεντρικές του έννοιες, όπως οι έννοιες του Κόσμου, της περιπλάνησης και του παιχνιδιού.Ερευνητικό έργοΤρεις είναι οι κύριοι θεματικοί άξονες του ερευνητικού και συγγραφικού του έργου: ο πρώτος αφορά την αρχαία ελληνική φιλοσοφία με την ηθική και πολιτική της προβληματική (Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Σοφιστές, Πλάτων, Αριστοτέλης, Επίκουρος. Ο δεύτερος επικεντρώνεται στη νεότερη ευρωπαϊκή φιλοσοφία (ο Διαφωτισμός και οι ιδεολογικές του προεκτάσεις, Καρλ Μαρξ, Νίτσε, Χέγκελ, Κίρκεγκωρ Μάρτιν Χάιντεγκερ. Ο τρίτος άξονας αφορά θέματα της σύγχρονης φιλοσοφίας, θεωρίας της λογοτεχνίας (εκπρόσωποι του Γαλλικού και αγγλοσαξονικού χώρου, αποδόμηση, αναλυτική φιλοσοφία. Έχει ασχοληθεί, επίσης, με τη φιλοσοφία της επιστήμης, την πολιτική φιλοσοφία, τη Ψυχανάλυση.

Βιβλία

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία


                                                                                ΓΝΩΣΗ - ΣΟΦΙΑ : ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ


Από τους πρώτους μύθους και τις προσωκρατικές κοσμολογίες μέχρι την επιστήμη της νεωτερικότητας, ο άνθρωπος επιδιώκει να κατανοήσει, να ταξινομήσει και να εξηγήσει τον κόσμο.  Η γνώση αναφέρεται στη διαδικασία κατανόησης των φαινομένων. Η σοφία, αντιθέτως, αφορά την κατανόηση του νοήματος πίσω από τα φαινόμενα. Η γνώση είναι αναλυτική, η σοφία συνθετική· η γνώση διαχωρίζει, η σοφία ενώνει. Το φιλοσοφικό ερώτημα που τίθεται είναι: μπορεί ο άνθρωπος να μετατρέψει τη γνώση σε σοφία; Μπορεί δηλαδή να περάσει από την επιστήμη του πραγματικού στη συνείδηση του Είναι;


1. Η γνώση ως λογική της διάκρισης Στην πλατωνική φιλοσοφία, η γνώση (ἐπιστήμη) αντιπαρατίθεται στην απλή δόξα, τη γνώμη. Ο Πλάτων, στην Πολιτεία (VI, 509d), τοποθετεί τη γνώση σε μια ιεραρχία που κορυφώνεται με την νόησιν του Αγαθού — την καθαρή θέα της αλήθειας. Ο Αριστοτέλης, στα Μετά τα Φυσικά, θα αποδώσει στη γνώση τον χαρακτήρα της αιτιώδους κατανόησης: «πάντες ἄνθρωποι τοῦ εἰδέναι ὀρέγονται φύσει». Η γνώση είναι, επομένως, έξοδος από την άγνοια και οικειοποίηση του κόσμου μέσω της λογικής.


2 Η γνώση ως δύναμη και περιορισμός Με τον Διαφωτισμό και τη Νεωτερικότητα, η γνώση μετατρέπεται σε μέσο ισχύος. Ο Φράνσις Μπέικον διακηρύσσει πως «Knowledge is Power», θεμελιώνοντας το πνεύμα της επιστημονικής εποχής. Όμως, όπως έδειξε ο Μάρτιν Χάιντεγκερ στο Ερώτημα περί τεχνικής (1954), αυτή η ταύτιση της γνώσης με τη δύναμη οδηγεί σε μια ανθρωποκεντρική λήθη του Είναι, όπου ο κόσμος γίνεται απλό απόθεμα (Bestand) για χρήση. Η γνώση, αποκομμένη από τη σοφία, παύει να αποκαλύπτει και αρχίζει να ελέγχει. Η γνώση, επομένως, κινείται εντός του γραμμικού και αιτιακού χρόνου· είναι προϊόν ανάλυσης, λογικής και μεθόδου. Όμως, όπως θα υποστήριζε ο Ηράκλειτος, «πολυμαθίη νόον ου διδάσκει» — η συσσώρευση πληροφοριών δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη στη φρόνηση. Ο λόγος πρέπει να συνδεθεί με το ξυνόν, το κοινό νόημα του Όλου, για να μετατραπεί σε σοφία.


3. Η σοφία ως ενόραση και συμμετοχή στο Όλον Η σοφία, σε αντίθεση με τη γνώση, είναι βίωμα ενότητας. Ο Ηράκλειτος θεωρεί τη σοφία ως κατανόηση του λόγου του κόσμου — της ενότητας μέσα από τη σύγκρουση των αντιθέτων: «ἓν πάντα εἶναι». Ο Πλωτίνος, στους Εννεάδες, περιγράφει τη σοφία ως την επιστροφή της ψυχής στο Εν, όπου η διάνοια σιωπά και η νόηση μετατρέπεται σε θέα (θεωρία). Η σοφία είναι, επομένως, μετα-λογική· δεν αναιρεί τον λόγο, αλλά τον υπερβαίνει. Όπως ο Νίτσε στο Τάδε έφη Ζαρατούστρα, η σοφία δεν είναι αποτέλεσμα συλλογισμού, αλλά τραγική αποδοχή της ενότητας ζωής και θανάτου.


4. Η σοφία στην ανατολική παράδοση Στην ταοϊστική και βουδιστική σκέψη, η σοφία (prajñā) ταυτίζεται με τη μη-δυαδικότητα: την εμπειρία ότι το υποκείμενο και το αντικείμενο, το ορατό και το αόρατο, δεν είναι παρά εκδηλώσεις του ίδιου όλου. Ο Λάο Τσε γράφει: «Ο σοφός γνωρίζει χωρίς να γνωρίζει, πράττει χωρίς να πράττει» (Tao Te Ching, κεφ. 2). Αυτή η μη-αντιθετική στάση απέναντι στον κόσμο βρίσκεται κοντά στο πνεύμα του Καρπούζου, ο οποίος συνδέει τη σοφία με την ενσυναίσθηση του Όλου, με την επίγνωση ότι η ύπαρξη δεν είναι απομονωμένη, αλλά συμμετοχική.


5. Η διαλεκτική σχέση γνώσης και σοφίας Η γνώση και η σοφία, αντί να αντιπαρατίθενται, αποτελούν δύο διαλεκτικά στάδια της ανθρώπινης συνείδησης. Ο Χέγκελ, στη Φαινομενολογία του Πνεύματος (1807), περιγράφει τη διαδικασία μετουσίωσης της γνώσης μέσω της άρσης (Aufhebung), όπου το επιμέρους συντίθεται στο καθολικό. Η γνώση είναι η θέση — το στάδιο της διάκρισης· η σοφία είναι η άρση — η υπέρβαση της διάκρισης προς την ενότητα. Ο άνθρωπος δεν καλείται να απορρίψει τη γνώση, αλλά να την ολοκληρώσει μέσα στη σοφία. Ο Καρπούζος, στο έργο του Η κοσμολογία της συνείδησης, γράφει: «Η σοφία δεν είναι η άρνηση της γνώσης· είναι η απελευθέρωσή της από τη φυλακή του ανθρωποκεντρικού εγώ». Αυτό σημαίνει πως η σοφία είναι το σημείο όπου η γνώση μεταμορφώνεται σε αυτογνωσία — όπου το υποκείμενο κατανοεί ότι το αντικείμενο της γνώσης δεν είναι ξένο, αλλά αντανάκλαση του ίδιου του Είναι του.


6. Η γνώση και η σοφία στην εποχή της τεχνικής Η εποχή της πληροφορίας ανέδειξε την απέραντη επέκταση της γνώσης και, ταυτόχρονα, την έλλειψη σοφίας. Ο άνθρωπος γνωρίζει σχεδόν τα πάντα για τον κόσμο, αλλά όλο και λιγότερο για τον εαυτό του. Η γνώση έγινε ποσοτική, όχι ποιοτική. Ο Χάιντεγκερ μιλά για την «κατάσταση της λήθης του Είναι»· ο Καρπούζος θα έλεγε πως ο σύγχρονος άνθρωπος υποφέρει από μεταφυσική αναισθησία. Ο κόσμος αντιμετωπίζεται ως δεδομένο αντικείμενο, όχι ως ιερό μυστήριο. Η λύση, επομένως, δεν βρίσκεται στην απόρριψη της γνώσης, αλλά στη μετουσίωσή της σε σοφία — στη δημιουργία μιας ολιστικής/αποσπασματικής συνείδησης που ενώνει την επιστήμη με την ποίηση, τη λογική με το όνειρο, τον λόγο με την καρδιά.


7. Η Γνώση – Σοφία ως ενότητα λογικής και ενόρασης Η Γνώση – Σοφία αποτελεί έναν υπαρξιακό και γνωσιολογικό άξονα της ανθρώπινης εξέλιξης. Η γνώση είναι η πορεία του νου προς τα έξω, η σοφία η επιστροφή του πνεύματος προς τα μέσα. Η μία χωρίς την άλλη είναι ελλιπής· μαζί σχηματίζουν την πλήρη κυκλική κίνηση της συνείδησης. Όπως ο Ηράκλειτος είδε την ενότητα των αντιθέτων και ο Πλάτων την ανάβαση της ψυχής προς το Αγαθό, έτσι και ο Καρπούζος μάς καλεί σε μια νέα σύνθεση: «Η γνώση είναι το φως που δείχνει τον δρόμο· η σοφία είναι η αγάπη που τον περπατά.» Σε έναν κόσμο όπου η πληροφορία υπερτερεί του νοήματος, η αποκατάσταση της ισορροπίας ανάμεσα στη γνώση και τη σοφία είναι ίσως το πιο επείγον καθήκον της φιλοσοφίας — και της ανθρωπότητας.


                                                                                            ΠΕΡΑ ΑΠΌ ΤΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΓΝΩΣΗΣ - ΣΟΦΙΑΣ

                                                            Το μετα-οντολογικό και μετα-φιλοσοφικό όραμα του Αλέξη Καρπούζου

1. Από τη γνώση της διάκρισης στη σοφία της ενότητας

 Η ιστορία της φιλοσοφίας είναι, κατά κάποιον τρόπο, η ιστορία της διάκρισης: του υποκειμένου από το αντικείμενο, του ανθρώπου από τη φύση, του χρόνου από το αιώνιο. Η γνώση συγκροτήθηκε πάνω σε αυτές τις διακρίσεις — είναι η πράξη με την οποία ο νους οριοθετεί, ταξινομεί, διαχωρίζει. Η σοφία, αντίθετα, υπήρξε πάντοτε η νοσταλγία της ενότητας: η επιστροφή του ανθρώπου στο Όλον από το οποίο αποσπάστηκε. Ο Αλέξης Καρπούζος, κινώντας πέρα από την κλασική φιλοσοφική παράδοση, επιχειρεί να υπερβεί αυτό το δίπολο. Δεν προτείνει ούτε την απόρριψη της γνώσης υπέρ της σοφίας, ούτε την απορρόφηση της σοφίας στη γνώση, αλλά τη γέννηση ενός νέου τρόπου συνείδησης, που ο ίδιος αποκαλεί μετα-οντολογικό και μετα-φιλοσοφικό. Σε αυτόν τον νέο τρόπο σκέψης, η γνώση και η σοφία δεν διακρίνονται πια — είναι δύο τρόποι του ίδιου όντος να γνωρίζει και να είναι.

2. Οντολογική υπέρβαση: Η ενότητα ανθρώπου και κόσμου

 Στην καρδιά της σκέψης του Καρπούζου βρίσκεται η υπέρβαση της διάκρισης ανθρώπου–κόσμου.  Η νεωτερική φιλοσοφία θεμελιώθηκε πάνω στο υποκείμενο, στον “εαυτό που γνωρίζει”, και στην αντίστοιχη εξωτερικότητα του κόσμου ως αντικειμένου. Αυτή η διάκριση —από τον Καρτέσιο ως τον Καντ— δημιούργησε μια οντολογία της απόστασης: το Είναι έγινε κάτι προς παρατήρηση, όχι κάτι προς συμμετοχή. Ο Καρπούζος προτείνει μια μετα-οντολογία της ενότητας. Το Είναι δεν είναι αντικείμενο, ούτε ο άνθρωπος θεατής. Ο Κόσμος ''είναι'' σχέση, ενέργεια, συμμετοχή. Ο άνθρωπος δεν βρίσκεται απέναντι στον κόσμο, αλλά μέσα σε αυτόν, ως μορφή της ίδιας κοσμικής συνείδησης. Η γνώση, λοιπόν, δεν είναι πια αναπαράσταση, αλλά εκδήλωση του Όλου μέσα στη συνείδηση. Η σοφία δεν είναι ανώτερη κατάσταση, αλλά η ίδια η αυτογνωσία του κόσμου διαμέσου του ανθρώπου. Όπως γράφει: «Ο κόσμος δεν είναι έξω μας· είναι ο εαυτός μας που απλώνεται σε άπειρες μορφές.» Η υπέρβαση της διάκρισης γνώσης–σοφίας είναι, επομένως, οντολογική: δεν υπάρχει πλέον γνωρίζων και γνωριζόμενο, αλλά ένα συν-είναι (co-being), μια ενότητα όπου η σκέψη είναι μορφή του ίδιου του Είναι.

3. Μεταφυσική υπέρβαση: Από το Είναι στο Γίγνεσθαι του Όλου

 Η στοχαστική/ποιητική σκέψη του Καρπούζου δεν αναζητεί ένα υπερβατικό Είναι πίσω από τα φαινόμενα. Το Θείο, για εκείνον, δεν βρίσκεται “πάνω” από τον κόσμο, αλλά αναδύεται μέσα του, ως διαρκές γίγνεσθαι.  Η γνώση που στηρίζεται σε σταθερές οντολογικές κατηγορίες (είναι/μη-είναι, ύλη/πνεύμα) χάνει το έδαφος της, γιατί ο Κόσμος είναι αδιάκοπη δημιουργία — ένα “γίγνεσθαι του Είναι”, όχι ένα ον στατικό, αλλά το σύνολο των μεταμορφώσεων του. Στο μεταφυσικό επίπεδο, η υπέρβαση της διάκρισης γνώσης–σοφίας σημαίνει ότι το να γνωρίζεις και το να είσαι συμπίπτουν. Η γνώση δεν είναι ερμηνεία του Όντος, αλλά συμμετοχή στο γίγνεσθαι του Όλου. Η σοφία, από την πλευρά της, δεν είναι “ανώτερη” γνώση, αλλά η συνείδηση της μεταμόρφωσης όλων των αντιθέσεων και των αντιφατικών.ωΟ στοχασμός του Καρπούζου είναι, επομένως, ενεργειακή και ποιητική: το Σύμπαν δεν είναι μηχανή, αλλά ποίημα εν κινήσει, όπου η σκέψη είναι ρυθμός και όχι ορισμός.

4. Επιστημολογική υπέρβαση: Από τη λογική στη συνειδητότητα

 Η επιστημολογία της νεωτερικότητας, βασισμένη στη λογική, διαχωρίζει το υποκείμενο που γνωρίζει από το αντικείμενο που μελετά. Στον Καρπούζο, αυτή η διάκριση χάνει τη βάση της, γιατί η πράξη της γνώσης είναι ήδη εκδήλωση του Όλου μέσα στον νου. Η γνώση δεν είναι πια κατοχή πληροφορίας αλλά συμμετοχή στη συνειδητότητα. Ο κόσμος δεν “αναπαρίσταται” στον νου· παρίσταται, δηλαδή παρίσταται μέσα του ως μορφή του ίδιου του Κόσμου , ο οποίος εκδηλώνεται με πολλαπλές μορφές και είδη. Έτσι, η γνώση μεταμορφώνεται σε ενόραση — όχι διανοητική, αλλά συνειδησιακή. Ο νους παύει να είναι εργαλείο, γίνεται καθρέφτης της κοσμικής αυτογνωσίας. Και η σοφία δεν είναι παρά η πλήρης διαύγεια αυτού του καθρέφτη. Αυτός ο μετα-επιστημολογικός τρόπος γνώσης  Καρπούζο παίρνει ποιητική μορφή: «Η γνώση είναι η συνείδηση που κοιτά τον εαυτό της μέσα στα μάτια του κόσμου.»

5. Ψυχολογική υπέρβαση: Από το εγώ στη συνείδηση του Όλου

 Η υπέρβαση γνώσης–σοφίας προϋποθέτει και μια ψυχολογική μεταμόρφωση. Η διάκριση ανάμεσά τους αντανακλά την ίδια τη διάκριση εγώ – κόσμος, νους – καρδιά, ανθρώπινο – θεϊκό. Η γνώση, όταν ανήκει στο εγώ, διαχωρίζει· η σοφία, όταν ανήκει στη συνείδηση, ενοποιεί. Η ψυχολογική υπέρβαση είναι η σιωπή του εγώ, όχι ως άρνηση αλλά ως άνοιγμα. Όταν ο νους παύει να λειτουργεί ως ιδιοκτήτης της αλήθειας, τότε η γνώση μεταμορφώνεται σε σοφία. Στη γλώσσα του Καρπούζου, αυτό είναι το πέρασμα από το “σκέπτομαι” στο ''αυτό σκέπτεται'' ή αλλιώς “είμαι σκέψη του κόσμου”. Η ψυχολογία, λοιπόν, γίνεται οντολογία: η εσωτερική εμπειρία ταυτίζεται με τη δομή του σύμπαντος. Όπως η ψυχή είναι το βάθος του ανθρώπου, έτσι και το σύμπαν είναι η ψυχή του Όλου. Η υπέρβαση είναι, ταυτόχρονα, εσωτερική και κοσμική.

6. Το μετα-οντολογικό και μετα-φιλοσοφικό ως γλώσσα της υπέρβασης

 Ο Καρπούζος ονομάζει τη σκέψη αυτή μετα-οντολογική και μετα-φιλοσοφική. Δεν σημαίνει αυτό την κατάργηση της φιλοσοφίας, αλλά τη μετουσίωσή της σε ποίηση της συνείδησης. Η γλώσσα που μιλά αυτή η σκέψη δεν είναι πλέον αναλυτική ή αποδεικτική· είναι συμβολική, ρυθμική, μυθική. Πρόκειται για μια ποιητική λογική, όπου η έννοια και η εικόνα συνυφαίνονται. Η μετα-φιλοσοφική σκέψη δεν “λέει” απλώς, αλλά αναδύεται· δεν εξηγεί τον κόσμο, τον δημιουργεί ως λέξη. Η ίδια η γλώσσα γίνεται σώμα του Όλου: «Η σκέψη δεν περιγράφει το Είναι· είναι το Είναι που μιλά μέσα από τη σκέψη.» Έτσι, η υπέρβαση γνώσης–σοφίας δεν είναι διανοητικό συμπέρασμα, αλλά ποιητική πράξη, ένας ρυθμός ύπαρξης που συνδέει το ανθρώπινο με το κοσμικό.

Η Σοφία ως αυτογνωσία του Όλου

 Η υπέρβαση της διάκρισης γνώσης και σοφίας, στον Αλέξη Καρπούζο, σημαίνει την υπέρβαση κάθε δυαδικότητας: ανθρώπου–κόσμου, υποκειμένου–αντικειμένου, φύσης–ιστορίας. Η γνώση δεν είναι πλέον αντιπαράθεση με τον κόσμο, αλλά μορφή της κοσμικής αυτοσυνείδησης. Η σοφία δεν είναι ανώτερη βαθμίδα, αλλά η συνείδηση του Όλου που γνωρίζει τον εαυτό της μέσα από εμάς. Η σκέψη αυτή, μετα-οντολογική και μετα-φιλοσοφική, είναι ταυτόχρονα μυστική και επιστημονική, ποιητική και διαλεκτική. Είναι η γλώσσα ενός νέου ανθρωπισμού — ενός ανθρώπου που δεν θέλει να κυριαρχήσει στον κόσμο, αλλά να συμμετάσχει στη δημιουργική του ροή. «Δεν υπάρχει γνώση χωρίς σοφία, ούτε σοφία χωρίς γνώση. Υπάρχει μόνο η συνείδηση που αφυπνίζεται στο άπειρο πρόσωπο του κόσμου.»

 



Copyright 2025  Alexis Karpouzos 
|
Built with Author Websites by BookBub